سازمان يابي مشروطه خواهان در گيلان ـ تصرف رشت، انزلی، قزوین و ...
Yeprem Khan Davidian
بهمن سال 1287 هجري خورشيدي (فوريه 1909) در سراسر ايران هردم تب قيام برضد استبداد محمدعلی شاه قاجار بالامي رفت و در گوشه و کنار کشور گروههاي مجاهد راه مشروطيت (طالبان حکومت پارلمانی) تشكيل مي شد و .... خشم مردم از تیرماه 1287 که سرهنگ ولادیمیر لیاخوف Vladimir Platonovitvh Liakhov افسر روس و فرمانده نیروی قزاق تهران به دستور شاه مجلس را به توپ بسته بود شدت گرفته بود. 24 بهمن ماه اين سال گروههاي مجاهد شمال کشور در رشت به هم پيوستند و روز بعد شماری از مهاجران قفقازي ازجمله دهها ارمنی سوسیالیست ملی (داشناک) نيز ـ به تشویق هواداران مشروطیت ـ به آنان اضافه شدند. سران اين گروهها در همين روز تصميم گرفتند كه يپرم خان داویدیان(داوتیان) Yeprem Khan Davidian ساله 41 متولد شهر گنجه و از مهاجران قفقازي را فرمانده افراد مسلح خود کنند تا آنان را به صورت يك یگان رزمی آماده نبرد درآورد و اين كار سريعا انجام گرفت. انتخاب یپرم خان به این دلیل بود که مبارزه مسلحانه با تزار روسیه را در کارنامه خود داشت و عوامل تزار اورا به سیبری تبعید کرده بودند که از آنجا گریخته و به ایران آمده بود. وی تزار روس را حامی محمدعلی شاه می دانست. يك هفته بعد حكومت رشت به دست مشروطه طلبان مسلح افتاد و «آقابالاخان» حاكم رشت و تني چند از مقامات دولتي توسط مشروطه خواهان مسلح كشته شدند. این افراد بندر انزلی را هم تصرف کردند.
     مشروطه خواهان شمال سپس از محمدولي خان تنكابني (سپهدار) دعوت كردند كه رياست جنبش را به دست گيرد. وي دعوت را پذيرفت و از مازندران وارد رشت شد.
     مشروطه خواهان مسلح سپس به سوي قزوين به حركت در آمدند و در پي يك زد و خورد شديد شهررا تصرف و قاسم خان فرمانده پادگان شهركه دستور مقاومت داده بود اعدام شد.
     این مشروطه طلبان سپس رهسپار تهران شدند و با كمك همفکران ديگر و نیز سواران بختياري كه از اصفهان آمده بودند پس از شکست و فراری دادن نیروی دولتی در بادامک، در جولای 1909 (تیرماه 1288) پايتخت را متصرف و محمد عليشاه را به ساختمان تابستاني سفارت روسيه فراري دادند كه در آنجا تا خلع از سلطنت پناهنده بود. پس از اين پيروزي، مجلس رای داد که پيرم خان رئيس پليس تهران شود که تا پايان عمر (ششم ماه مه 1912= 16 اردیبهشت 1291) در اين سمت بود. پیرم خان در این روز در جنگ با صارم الدله ـ شاهزاده قاجار ـ در منطقه همدان کشته شد.